روش های نمونه برداری از آب به چه شکل است؟

آب منشا حیات موجودات زنده می باشد. همیشه آب در سراسر دنیا به خصوص در منطقه های خشک و نیمه خشک، بسیار مورد توجه بوده است و مطالعات بسیاری در این زمینه انجام شده و طرح های بسیاری در راستای بهبود کیفیت آب و محافظت از منابع آب بهره برداری گردیده است. در سالهای اخیر با توجه به افزایش جمعیت و توسعه صنایع در جوامع صنعتی و نیز محدودیت منابع آبهای شیرین، مطالعات هیدرولوژی و نمونه برداری آب جهت مطالعه منابع آب و یافتن آب های شیرین اهمیت بسیاری یافته است.

منابع تهیه کننده آب شیرین، اقیانوسها و دریاها می باشند که حدود 70 درصد سطح کره زمین را در بر گرفته اند و با کسب انرژی حرارتی حاصل از واکنش های هسته ای خورشید، همچون یک آب شیرین کن عمل نموده و آب دریاها را تبخیر و به شکل برف و باران به خشکی ها برمیگرداند. آب، با توان حلالیت زیاد بر روی زمین به صورت یک سامانه شیمیایی عمل میکند، مقادیر زیادی از املاح و عناصر را در خود حل می نماید و از نظر کیفی آب باران با بهترین کیفیت به صورت آب دربا با بدترین کیفیت (از نظر مقدار املاح موجود) در می آید.

فرآیند ارزیابی کیفی منابع آبی یک محدوده مطالعاتی، مشتمل بر نمونه برداری صحیح و منطقی، آزمایش فیزیکوشیمیایی نمونه آب ها و پردازش داده های غلظتی آن ها می باشد.

روشن است که چگونگی نمونه برداری آب نقش بسیار مهمی در حصول یافته های نوین داشته و از نیازهای اساسی بسط و توسعه مطالعات کیفی آب به شمار می رود. در این مقاله به توضیح  روش های نمونه برداری اب خواهیم پرداخت.

نمونه برداری آب چاه

در نمونه برداری از منابع آب زیرزمینی مانند آب چاه، تلاش در ارائه نمونه آب ها در بهترین شرایط طبیعی بوده، به طوری که نمونه آب برداشتی نماینده حقیقی منبع آب باشد. همچنین قبل از تحویل آن ها به آزمایشگاه از آلوده شدن نمونه ها و بطری ها باید جلوگیری شود و بطری کاملا پر و درب آن محکم بسته شود.

از چاه های در دست حفاری از هر 5 متر عمق آب، نمونه برداری و اندازه گیری هدایت الکتریکی و غلظت کلرایدها به عمل آید. در صورت مشاهده تغییرات کیفی، یک نمونه برای تجزیه کامل برداشت شود. در این گونه موارد بهتر است از دستگاه های حفاری مجهز به نمونه بردار آب استفاده شود. پس از مرحله شستشوی چاه، برای تعیین کیفیت نهایی آب چاه نیز باید یک نمونه برداشت گردد.

پس از خاتمه حفاری در مرحله پمپاژ چاه ها، با هر تغییر دور موتور و یا تغییر پله ها باید یک نمونه جهت آزمایش کامل شیمیایی برداشت شود.

از چاه های در دست بهره برداری، پس از چند دقیقه پمپاژ و اطمینان از اینکه آب جاری، نماینده واقعی سفره آب زیرزمینی است که چاه را تغذیه می کند، نمونه گیری شود.

در چاه های در دست حفاری، برای آزمایش های فیزیکوشیمیایی به هیچ وجه نباید از آب های گل آلود نمونه برداری گردد. بلکه پس از ته نشینی مواد معلق نمونه گیری شود.

در حوالی کارخانجات پتروشیمی و پالایشگاه ها که آب های زیرزمینی آن نواحی آغشته به هیدروکربن های نفتی می باشد، جهت کنترل مواد نفتی از سطح آب زیرزمینی نمونه برداری شود.

در نمونه برداری از اب های داغ و تحت فشار قبل از رسیدن فشار و درجه حرارت آب به فشار و درجه حرارت محیط، از نمونه برداری خودداری شود.

نمونه برداری آب سطحی

روش نمونه برداری از اب سطحی برای آزمایش های فیزیکو شیمیایی و بیولوژیکی یکسان و مشابه است. بدین معنی که از بک بطری نمونه آب می توان در آزمایش های مذکور استفاده کرد.

برای آزمایش های باکتریولوژیکی لازم است بطری ها، وسایل و تجهیزات استریل بکار گرفته شده و پس از نمونه گیری باید در یخدانهای محتوی یخ قرار داده شود. برای آزمایش های فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی 1 الی 3 لیتر آب کافی است. چنانچه پارامترهای بیشتر و یا موارد خاصی مد نظر باشد، نمونه های دیگری در بطری های جداگانه با ذکر پارامتر مورد آزمایش باید برداشت گردد.

در نمونه برداری از منابع آب، باید دقت زیادی به کار رود تا نمونه آب بطری معرف کیفیت آب منبع اصلی باشد. در شروع کار، بطری ها باید سه بار با آب مورد نظر شسته شده، سپس اقدام به نمونه گیری کرد.

برای آزمایش های فیزیکوشیمیایی به هیچ وجه نباید از آب های گل آلود نمونه برداری کرد. در رودخانه های سیلابی پس از ته نشین شدن مواد معلق آن نسبت به پر کردن بطری آب و انتقال آن به آزمایشگاه اقدام شود. فقط در اندازه گیری مواد معلق رسوبی، مورد فوق مصداق ندارد. چون کیفیت آب رودخانه ها ممکن است در مقطع عرضی و عمقی متغیر باشد، بنابراین بهتر است به طور چند نقطه ای در مقطع رودخانه ها نمونه برداری شود. در صورتی که عمق رودخانه زیاد باشد از اعماق مختلف نیز نمونه برداری لازم است. در رودخانه های کم عرض و نهرها فقط یک نمونه از وسط نهر کافی است.

نمونه برداری آب آشامیدنی و لوله ها

نکته ای که در مورد نمونه برداری از اب آشامیدنی و شرب وجود دارد این است که باید 3 تا 5 دقیقه پس از جاری شدن اب، نمونه را تهیه کرد.

استاندارد های نمونه برداری اب

برای نمونه برداری از آب، اعم از آب چاه، آب سطحی و یا آب آشامیدنی، باید چندین پارامتر در هنگام نمونه برداری تکمیل، درج و به بطری نمونه الصاق گردد:

مشخصات نمونه آب سطحی:

در نمونه برداری از آب سطحی باید موارد زیر چک و در کارت مشخصات درج شود:

• حوضه آبریز
• رودخانه
• ایستگاه
• فاصله تا کنار رودخانه
• عمق برداشت نمونه
• اشل
• دبی
• درجه حرارت
• تاریخ و ساعت نمونه برداری
• متصدی نمونه بردار
• نظر و مشاهدات نمونه بردار

مشخصات نمونه آب زیر زمینی

در نمونه برداری از اب زیرزمینی باید موارد زیر چک و در کارت مشخصات درج شود:

• محدوده مطالعاتی
• نام مالک
• شماره (چاه، چشمه، قنات)
• تاریخ و ساعت برداشت نمونه
• نوع آزمایش
• برداشت کننده
• درجه حرارت
• نظر و مشاهدات نمونه بردار

روش های نمونه برداری آب

به دو صورت انجام میشود:

• لحظه ای
• مرکب

نمونه برداری لحظه ای اب

یکی از روش های نمونه گیری و آزمایش میکروبی، نمونه برداری لحظه ای می باشد. این روش دریافت فاکتور و پارامترهای مختلف آب را در همان لحظه و همان نقطه مکانی به ما خواهد داد. استفاده از روش لحظه ای بیشتر در نمونه برداری از اب چاه ها، دریاها، منابع ذخیره و … استفاده می شود. به این جهت که اغلب در این منابع کیفیت آب در سراسر آن یکسان می باشد.

نکته ای که در نمونه برداری لحظه ای از مناطق روباز و سرپوشیده وجود دارد این است که در مناطق روباز باید ظرف نمونه را در محلی قرار داد که ذرات معلق محیط وارد ظرف نمونه نشود. اما در منابع سرپوشیده مانند آبی که از لوله خارج می شود باید به فشار و سرعت خروج آب توجه داشت.

نمونه برداری مرکب اب

نمونه برداری مرکب همانطور که مشخص است، در چندین مرحله صورت میگیرد. این نوع نمونه از محل های مختلفی از منبع آب و در فواصل زمانی مختلف تهیه می شود. اغلب برای سنجش میکروبی آب از نمونه رداری لحظه ای استفاده می شود. اما برای سنجش پارامترهای فیزیکوشیمیایی روش مرکب توصیه می گردد.